Havenstraat-terrein
en de plannen van het Stadsdeel
door Martin van Vreden,Bestuurslid van de Belangenvereniging van de Gebruikers van het Havenstraat-terrein
Voor iedereen die meer wil weten over het Havenstraat-terrein:
In 1885 verscheen het eerste serieuze gebouw in de omgeving van het huidige Havenstraat-terrein. Dit was het Huis van Bewaring II dat, toen het werd opgeleverd midden in een landelijk gebied met weilanden en slootjes stond. De gevangenis die we nu kennen als de gevangenis aan de Havenstraat werd gebouwd omdat het Huis van Bewaring aan het Kleine Gartmanplantsoen uit 1850 al jaren kampte met een tekort aan capaciteit.
Haarlemmermeerstation
Pas in 1915 werd het Haarlemmermeerstation geopend, het was een kopstation dat Amsterdam verbond met Aalsmeer. Het vormde een onderdeel van de Haarlemmermeerspoorlijnen, een lokaal spoornet tussen het gebied in de driehoek Haarlem, Leiden, Amsterdam.
Dit station, dat oorspronkelijk Willemspark heette, heeft tot 1950 voor personenvervoer dienst gedaan, waarna het spoor tot in de jaren zeventig als goederen spoorlijn werd gebruikt. Vooral voor de overslag van steenkool. Ook het transport van allerlei goederen naar dorpen en steden ten zuiden van Amsterdam, ondermeer van de kwekerijen naar de veiling van Aalsmeer, was een belangrijke functie.
Vanaf 1975 is het goederentransport vanuit het Haarlemmermeerstation gestopt en heeft de Elektische Museumtramlijn Amsterdam zich er gevestigd. De sporen die achter het station eindigden, zijn toen in een lus gelegd, omdat sommige oude trammetjes alleen vooruit kunnen rijden. Vanaf die tijd kwamen er ook verschillende andere bedrijfjes op het terrein, dat in bezit was van de Nederlandsche Spoorwegen.
Al deze bedrijfjes werden gebouwd tussen de bestaande spoorlijnen, waardoor de historische structuur van het gebied zichtbaar is gebleven. De loodsen langs de Karperweg en het houten huis dat daar staat, stammen nog uit de tijd dat het terrein dienst deed als overslagterrein van kolen. Het houten huis was het voormalige kantoor van de firma Rgout & Sievers die ook een aantal nabijgelegen loodsen in bezit had. Het huis en de loodsen vertegenwoordigen een belangrijke cultuurhistorische waarde omdat ze nadrukkelijk aan de geschiedenis van de spoorlijn gerelateerd zijn. Dit geldt ook voor de loods die iets verderop staat en die nu dienst doet als opslag van antieke trams. Oorspronkelijk was deze loods een onderdeel van de elektrodefabriek Nekef die hier gevestigd was.
Cultuurhistorische verkenning
Het Havenstraat-terrein is een onderdeel van de Groene Scheg (Schinkeleilanden, Amsterdamse Bos, Nieuwe Meer) Dat maakt de open zichtlijn die er nu aanwezig is zo van belang. Dit is ook één van de conclusies uit de Cultuurhistorische verkenning die in opdracht van de gemeente door het Bureau Monumenten en Archeologie over het terrein is uitgebracht. In dit advies wordt gemeld dat het Havenstraat-terrein in samenhang gezien moet worden met de gehele westrand van Plan Zuid, omdat het terrein de diversiteit aan verkaveling- en bebouwingstructuren uit verschillende perioden laat zien.
In het rapport wordt nadrukkelijk geadviseerd rekening te houden met de volgende aandachtpunten, nl. de aansluiting bij de bouwvolumes van de woningbouw in de omgeving met maximaal vier lagen, alsmede de open zichtlijnen van het gebied naar de uitloper van de groene Scheg, Schinkeleilanden, Amsterdamse Bos en Nieuwe Meer én het behouden van de langwerpige vorm van het gebied met de spoorlijn als ruggengraat.
Het nu voorliggende plan van het Stadsdeel voorziet in volumes tot 42 meter hoog.
En de huidige structuur van het terrein verdwijnt volledig. Ook de spoorlijn wordt in dit plan rondom het Haarlemmermeercircuit gelegd waardoor iedere herinnering aan een kopstation en dus de oorspronkelijke functie van deze plek verdwijnt.
Belangenvereniging
De eigenaren van de bedrijfsruimtes op het terrein hebben zich jaren geleden verenigd in de ‘Belangenvereniging van de gebruikers van het terrein’ en zijn al vanaf 1990 in overleg met het Stadsdeel over de gang van zaken t.a.v. het terrein.
Lange tijd hebben er allerlei claims van de centrale stad op het terrein gelegen.
Daaronder, bijvoorbeeld, het doortrekken van een tramlijn naar Sloten, een tunnel onder de Schinkel, een afrit van de A10 en de locatie voor een nieuw Stadsdeelkantoor.
In 2000 hebben de gebruikers een voorstel ingediend bij het Stadsdeel om het terrein vanuit de functie die het toen al had, namelijk een bedrijventerrein voor kleinschalige, hoofdzakelijk ambachtelijke bedrijven een nieuwe impuls te geven.
Voorgesteld werd om op het terrein, in de schaduw van alle grote projecten in Amsterdam Zuid, zoals de ontwikkeling van de Zuid As en het Olympisch-kwartier, een experimenteel bedrijventerrein te beginnen voor jonge startende bedrijfjes die een locale buurtfunctie hebben. Dit met het doel het specifieke historisch bepaalde uiterlijk van het gebied te behouden, maar het terrein ook een belangrijkere buurtfunctie te geven en mogelijkheden te openen voor interessante innovatieve nieuwe functies. Behoud van de zo sympathieke rafelrand met alle extra’s van functionele nieuwe bedrijfjes.
In eerste instantie werd hier uiterst positief gereageerd vanuit het Stadsdeel maar vooral door de stedenbouwkundigen en architecten die betrokken waren bij de ontwikkeling van het Olympisch Kwartier. Het Stadsdeel wilde graag verder praten over het plan, mits er genoeg ondernemers bereid waren in het plan te investeren.
Toen de belangenvereniging zich weer bij het Stadsdeel meldde met een aantal serieuze ondernemingen die mogelijkheden zagen in de ontwikkeling van het plan, wilde de toen verantwoordelijke wethouder niet verder praten omdat het te dicht bij de locale verkiezingen was en hij voorzag dat er na de verkiezingen een college van een andere samenstelling zou aantreden. Opeenvolgende stadsdeelwethouders hebben hun vingers niet aan het plan willen branden. Terwijl het idee in de loop der tijd alleen maar interessanter is geworden en aansluit bij de manier van denken in deze tijd van open source en een hernieuwde belangstelling voor (én geloof in het belang van) kleinschaligheid en locale functies. Daarnaast is het een plan dat niets kost en ruimte geeft aan ideeën van Amsterdammers, zowel ondernemers als ook aan buurtbewoners.
Reacties en protesten
Sinds er een officieel fietspad over het terrein loopt hebben veel Amsterdammers het Havenstraat-terrein ontdekt. Een spontane actie van een aantal ondernemers op het terrein om een groot spandoek met de tekst:
Het Havenstraat-terrein is uniek het moet blijven
boven het fietspad op te hangen, heeft tot een grote hoeveelheid reacties geleid. Het Stadsdeel is overspoeld met protesten tegen de plannen waarvoor ze nu op korte termijn een investeringsbesluit wil gaan nemen. Een investeringsbesluit met veel aannames en niet uitgewerkte delen, en een investeringsbesluit dat niet veel animo bij beleggers lijkt op te wekken om in het nu voorliggende plan te investeren. Net als bij andere projecten in de stad lijkt hier een grote financiële uitglijder op de loer te liggen, en dat in een tijd die nog altijd ‘crisis’ heet.Het Stadsdeel Zuid lijkt dit plan echter koste wat kost zo snel mogelijk door te willen zetten. Waarschijnlijk speelt hierbij het feit dat de stadsdelen in hun huidige vorm begin 2014 ophouden te bestaan een niet onaanzienlijke rol. Dit mag natuurlijk nooit het motief zijn op basis waarvan een plan waar zoveel mensen zich bij betrokken voelen en waarover ze gefundeerde ideeën hebben, in sneltreinvaart door een besluitvormingsprocedure gejast wordt.
Daarom pleiten wij voor een pas op de plaats. Juist geen versnelling maar integendeel: even een vertraging om met alle betrokkenen in een open dialoog over de toekomstige bestemming van het terrein te praten. Het Havenstraat-terrein is voor dit deel van Amsterdam één van de allerlaatste open rafelranden waar nog van alles mogelijk is. Voor een stad is het van levensbelang dat we zorgvuldig en weloverwogen met dit soort plekken omgaan. Als we het nu volbouwen en alles laten verdwijnen wat ons herinnert aan de ontstaansgeschiedenis en de functie van dit gebied in het verleden en het heden, doen we iets dat nooit meer terug gedraaid kan worden en waar we waarschijnlijk in de toekomst met z’n allen wel eens enorme spijt van kunnen gaan krijgen. Wij willen graag met iedereen die belangstelling heeft voor het gebied en de mogelijkheden ervan, in gesprek en we roepen het Stadsdeel op hieraan mee te doen en de sneltrein van investeringsbesluiten, concept-bestemmingsplan wijzigingen etc. even stop te zetten, waardoor een beslissing over het Havenstraat-terrein kan worden genomen waar we met z’n allen trots op kunnen zijn.
Martin van Vreden,
Bestuurslid van de Belangenvereniging van de Gebruikers van het Havenstraat-terrein.
Voor iedereen die meer wil weten over het Havenstraat-terrein:
www.havenstraat-terrein.nl
